Wielu autorów w swoich pracach wyrażało zachwyt dla krajobrazu owego dopływu Bobru. Trudno jednakże doszukać się wśród nich rozprawy o charakterze historycznym. Mały wyjątek stanowi wypracowanie szprotawskiego doktora nauk prawnych Felixa Matuszkiewicza z 1956 roku na temat nowożytnych poczynań melioracyjnych mających ujarzmić dotąd wolną i dziką Szprotę.

 

Pierwszym dokumentem wymieniającym miejscowości położone nad tą rzeką jest biskupi odpust z 1260 roku udzielany wszystkim odwiedzającym ołtarz maryjny w Szprotawie. Co prawda nie ma w nim mowy wprost o rzece, ale potwierdza on, że w tym czasie nad Szprotą takie osady już funkcjonowały. I tak podane są Szprotawa, Henryków, Wiechlice i Cieciszów. Nie bez znaczenia są dawne nazwy pierwszych dwóch miejscowości, ponieważ mają wspólny rdzeń ze znaną nam z późniejszych zapisów nazwą rzeki. Szprotawa występuje jako łac. „Sprotou”, natomiast Henryków jako „villa Sprotaua”.

 

Dotychczas najstarszym dokumentem wymieniającym bezpośrednio imię badanej przez nas rzeki jest akt odnowienia przywilejów dla miasta Szprotawa z 1304 roku, w którym występuje jako łac. „fluvium Sprotaviam”, co w języku polskim znaczy „rzeka Szprotawa”.

 

Matuszkiewicz twierdzi, że rzeka zapisała się w historii Śląska pod szczególnym względem. A mianowicie w najstarszej zachowanej księdze miejskiej Szprotawy pod 1381 rokiem odnotowano młyn hutniczy - „hammermole” nad Szprotą w Szprotawie. Byłaby to najstarsza potwierdzona źródłowo hammmernia na Śląsku i to w ścisłym związku z przedmiotową rzeką.

 

Cureus w dziele z 1571 roku pisze o naszej rzece jako „Sprotta”, która według niego „nazywa się tak od jej ciemnego zabarwienia oraz od nazwy miasta”. To ciekawe stwierdzenie przy rozważaniach nad pochodzeniem i znaczeniem nazwy rzeki oraz miasta. Istotna jest także okoliczność, że u tego autora nazwa miasta pokrywa się z nazwą rzeki, co znajduje odzwierciedlenie również w innych źródłach.

 

W 1689 roku Lucae odnotował ją jako „Sprotte”, a leksykony z 1706 i 1708 oraz 1744 i 1745 roku jako „Sprotta”. Na mapie Schubarth`a z 1736 roku oznaczono ją „Sprota”, a nieco później u Regler`a „Sprottausche Wasser” – Szprotawska woda. Historyczno-polityczny atlas geograficzny z 1748 roku podaje nazwę „Sprotta”, ale w 1828 roku czytamy znów „Sprotte tritt aus dem Glogauer Kreis” – Szprota wypływa z powiatu głogowskiego.

 

Znamienne, że identycznie odnoszono się do miasta Szprotawa, np. w 1474 roku wspomina się szpital w Szprotawie - „Spital an der Sprotte” albo w 1488 roku przywieziono do Szprotawy 10 wozów z trupami - „zehen gelietter wagen in die Sprotte”.

Zwrotnie na mapie z 1824 roku rzeka figuruje pod nazwą „Die Sprottaw”. Oznacza to, że w powszechnym obiegu rzekę identyfikowano na równi z istniejącym u jej ujścia miastem i na odwrót. Nie przykładano też szczególnej wagi do stosowania ujednoliconej nazwy, co było akurat typowe dla minionych epok. Potem urzędowo aż do 1945 roku była to zawsze „Sprotte”. Po II wojnie światowej oficjalnie Szprotawa, choć w mowie potocznej dla odróżnienia od nazwy miasta używa się dla rzeki określenia „Szprota” i „Szprotka”, co jest zdecydowanie bliższe poświadczonej tradycji. Jak na ironię, niektórzy lubią zastosować formę „jadę do Szprotki (miasta)”.

 

Pozostaje jeszcze kwestia rozszyfrowania pochodzenia i znaczenia nazwy rzeki, co jednocześnie odsłoniłoby ciągle skrywaną tajemnicę nazwy miasta Szprotawa. Ale to już temat na osobny artykuł.

 

Zestawienie chronologiczne wzmianek o rzece:

1304:              fluvium Sprotaviam

1571:              Sprotta

1589:              Sprotte

1706, 1708:   Sprotte

1736:              Sprota

1744, 1745:   Sprotte

ok. 1750:        Sprottausche Wasser

1748:              Sprotta

1824:              Die Sprottaw

1828:              Sprotte

 

 

Maciej Boryna 2019

© Pamiętaj o poszanowaniu prawnie chronionych praw autorskich !

© Wykorzystanie tekstu za zgodą autora !