Uchwała Rady Miejskiej w Szprotawie ws. ustanowienia zespołu
PRZEBIEG
Potok Sucha został dość późno dostrzeżony przez przyrodników. Jako niepozorny, w dużej mierze niedostępny w ogóle pozostawał dla szerszego świata nieznany. Jego „obrona” przed okiem cywilizacji polega na tym, że wije się z dala od osad ludzkich, na rubieżach pól lub przez trudno dostępne lasy. Nadto w swoim pobliżu wytworzył zakrzaczone mokradła, iż miejscami trudno zbliżyć się do linii brzegowej. Niedawno potok wyeksponowano w pobliżu Gościeszowic, dzięki utworzeniu zbiornika retencyjnego, wykorzystywanego jako staw wędkarski.
Suchą poznaje się więc najlepiej z wody, przemierzając potok kajakiem, jeśli pozwala na to stan wody. Z uwagi na konieczność częstego pokonywania przeszkód w postaci zwalonych drzew, dyscyplinę tę nazywa się kajakarstwem zwałkowym.
Potok Sucha to ciek IV rzędu, prawy dopływ Szprotawy. Na całym swym biegu przepływa przez Równinę Szprotawską, osiągając u ujścia północną granicę Borów Dolnośląskich.
Według map wypływa w sąsiedztwie Flinsa – największego w regionie głazu narzutowego, będącego jeszcze przed II wojną światową pomnikiem przyrody.
Na początku swego biegu jest zasilana wodami spływającymi z pól i lasów z obszaru wzniesień pod wsią Siecieborzyce. Pomiędzy wsiami Długie a Borowina przecina drogę wojewódzką nr 297, z której możemy okresowo zauważyć rozlewiska utworzone przez bobry.
Potok przepływa następnie przez wschodnią rubież wsi Borowina, przez historyczną podmokłą dąbrowę (harte), objętą ochroną jako obszar Natura 2000. Spotkamy tam kilka pomników przyrody, w tym przedwojenny pomnik „Dąb Kotwicza”, ale nie sposób go odnaleźć bez pomocy miejscowego leśniczego lub obeznanego z terenem przewodnika. Na uwagę zasługuje również przedwojenny pomnik „Dąb Śniadaniowy”, mierzący w obwodzie powyżej 700 cm. Mokradła rozpościerając się na obszarze leśnym pomiędzy Borowiną a Międzylesiem. Dawny człowiek wykorzystał miejscowe warunki budując tu stawy, aktualnie zdziczałe, ale przez to bardziej wartościowe przyrodniczo. Na łąkach w otoczeniu dąbrowy od wieków tokują żurawie.
Po opuszczeniu dąbrowy potok wpada w trzcinowisko, a następnie płynie głębokim korytem pomiędzy polami wsi Dzikowice a Gościeszowice. Przy tej ostatniej wsi zbudowano niedawno wspomniany zalew, obok którego przebiega droga powiatowa relacji Dzikowice-Gościeszowice.
Za zalewem zaczyna się jeden z najbardziej fascynujących odcinków Suchej. Potężna tama bobrów zalała las liściasty, tworząc krajobraz przypominający las namorzynowy. Za tamą potok uroczo meandruje wyżłobioną doliną pośród lasu. A po przepłynięciu XIX-wiecznym tunelem pod wysokim nasypem kolejowym wkrótce zamienia się w górski potok o kamiennym podłożu, tu i ówdzie z wystającymi głazami. Liczne meandry w głębokiej dolinie tworzą na chwilę namiastkę górskiego krajobrazu, jakże kontrastującego z łagodną Równiną Szprotawską. Odkryte wysokie systemy korzeniowe drzew świadczą z jednej strony o mocy erozyjnej cieku, z drugiej o zróżnicowanym okresowo poziomie wód.
Opuściwszy dawny las miejski (Sprottauer Stadtforst) Sucha wychodzi dosłownie na prostą, aż do ujścia za drogą powiatową przy wsi Sucha Dolna.
WARTOŚCI KULTUROWE
Oprócz walorów krajobrazowych i przyrodniczych, Sucha wraz z otoczeniem urozmaicona jest obiektami kulturowymi, w tym zabytkami.
Wędrówkę kulturową rozpoczynamy przy wspomnianym eratyku Flins. Choć to pomnik przyrody, związany jest również z innymi wątkami. Pierwszy oficjalnie odkrył go niemiecki przyrodnik Theodor Schube na początku XX wieku, uznając skałę za jedną z najbardziej znaczących osobliwości przyrody dawnej rejencji legnickiej.
Podobnież sędziwy Dąb Śniadaniowy znalazł się po raz pierwszy w literaturze dzięki obserwacjom Schubego. Legenda głosi, że nazwa drzewa nawiązuje do śniadania, jakie miał tu spożywać Napoleon. Jednakże Napoleona nigdy tu nie było, chodzi więc o kogoś innego. A pomnikowy Dąb Kotwicz nosi swą nazwę od nazwiska szlachty z Długiego, która władała tą częścią lasów.
W górnym biegu rzeki, niedaleko Borowiny, przy mostku stoi tzw. Krzyż Plisaka, stalowy krzyż upamiętniający tragiczny wypadek z dawnych lat z udziałem pracownika leśnego Adolfa Plisaka.
W samej Borowinie znajduje się wczesnogotycki kościół św. Bartłomieja, obok pozostałości grobów von Stoschów oraz ruina pałacu wzniesionego na wcześniejszym założeniu obronnym bezpośrednio przy rozlewiskach Suchej. Interesujący jest również zlokalizowany nieopodal kamień z inskrypcją w języku niemieckim.
W Międzylesiu podróżnicy podziwiają ruinę pałacu neoklasycystycznego, a w pobliskim lesie tajemnicze kamienne mury, odkryte przez badaczy z Towarzystwa Bory Dolnośląskie i Muzeum Ziemi Szprotawskiej.
W Dzikowicach miłośnicy zabytków mogą zobaczyć wczesnogotycki kościół, a w jego wnętrzu drewniany ołtarz słynnego mistrza ołtarza typu gościeszowickiego.
Do otoczenia zespołu zaliczają się jeszcze Cieciszowska Góra wraz z malowniczymi wąwozami i poniemieckim cmentarzem. A w samym Cieciszowie ruina przepięknego niegdyś zespołu pałacowego, usytuowanego atrakcyjnie nad rzeką Szprotawą.
W środkowym biegu Suchą przecina wysoki nasyp kolejowy. Linię Głogów-Żagań oddano do użytku w 1846 roku i z tego okresu pochodzą najstarsze fragmenty ceglanego tunelu, którym płynie potok. Obok zbudowano drugi tunel dla leśnej drogi.
Równolegle do dolnego biegu potoku, przebiegał nitka Traktu Solnego (Salzstrasse), uwidocznionego na archiwalnych mapach (patrz Galeria), biegnącego z warzelni pod Nową Solą na południe.
W pobliżu górnego biegu potoku zachowały się odcinki Wałów Śląskich, najdłuższego zabytku archeologicznego w Polsce, będących reliktem dawnej zapory granicznej Księstwa Głogowskiego. Zupełnie niedawno odkryto fragmenty artefaktu w lasach na wschód od Borowiny oraz Długiego, o czym informował m.in. National Geografic.
W Borowinie znajdują się dwa kamienne drogowskazy z XIX wieku, z których jeden wskazuje drogę do Witkowa, a drugi informuje o konieczności pozwolenia na przejazd drogą prywatną historycznego dominium Hartau w kierunki Dzikowic.
W otoczeniu zespołu przebiega dawny trakt głogowski na odcinku Wiechlice-Sucha Dolna, oznakowany kamiennymi drogowskazami z XIX wieku, chociaż fundacja drogi była wzmiankowana już w XVI wieku. W ciągu drogi napotykamy ponadto szereg kamieni mierzących odległość i wyznaczających jej przebieg. W wielu miejscach zachowała się nawierzchnia wyłożona kamieniem polnym.
Dnia 12 marca 1521 roku pani Peter Ritterin zapisała pół marki czynszu z dóbr cieciszowskich na budowę i utrzymanie drogi kamiennej (Steinweg) w Suchej Dolnej. Na polecenie Jakuba von Salza - naczelnika Księstwa Głogowskiego, miasto Szprotawa przejęło fundację, budowę i utrzymanie drogi Steinweg.
Artykuł i film o kamiennych drogowskazach
Film o urządzeniu zespołu Potok Sucha
ETYMOLOGIA NAZWY SUCHA
Potok Sucha to nazwa nadana po 1945 roku. Wcześniej ciek nazywał się po niem. "Zauche Graben", w tłumaczeniu na pol. "Rów Zauche". Najprawdopodobniej to właśnie od nazwy potoku wzięto nazwę dla wsi Sucha Dolna (niem. Nieder Zauche), gdzie ciek ma swój dolny bieg i wpada do Szprotawy.
Potocznie tłumaczy się, że potok nazwano Suchą, bo okresowo wysycha. Nie jest jednak pewne, że "zauche" (czawche) to rzeczywiście "sucha".
W Spreewaldzie w Niemczech występuje stara nazwa miejscowa "Alt Zauche", którą wywodzi się z języka dolnoserbskiego i tłumaczy jako "Stara Niwa". Z kolei niwa to - "co przylega do pola", w systemie wiejskiej gospodarki feudalnej jednostka służąca celom obrachunkowym i ewidencyjnym. Niwami określano pasy ziemi (łany) często o granicach naturalnych w postaci rowów, łąk, lasów, co jakże dobitnie odczytujemy również w przebiegu Potoku Sucha. Może był to więc zwyczajnie "rów niwa", stanowiący naturalną granicę dla pól i lasów przynależnych do wiejskich włości.
Potok możemy też zobaczyć pieszo lub rowerem za pośrednictwem Pętli Wiewióra lub ścieżki przyrodniczo-leśnej "Potok Sucha".
Opracowanie: Maciej Boryna, 2021/mod. 09.07.2022