Iława (pot. Sowiny) ze względu na swoistą odrębność historyczno-kulturową

powinna posiadać niezależną od Szprotawy koncepcję rewitalizacji

 

Od czasów średniowiecznych była to niezależna osada, o słowiańskim rodowodzie, z której zrodziła się późniejsza rozległa wieś, miasto Szprotawa i prawdopodobnie dała też początek Małomicom. Iława to w ogóle pierwsza poświadczona źródłowo miejscowość w regionie, o czym chyba raczej mało kto wie. Na domiar tego w 1000 roku to akurat tu władca Polski Bolesław Chrobry postanowił wystawnie ugościć cesarza niemieckiego Ottona III podążającego ze słynną pielgrzymką do Grobu św. Wojciecha w Gnieźnie, zapewne nie bez znaczenia dla przyjaznej atmosfery politycznej Zjazdu Gnieźnieńskiego. To także jedyna miejscowość wymieniona w bezpośrednim związku ze słowiańskim terytorium bliżej nieznanego plemienia Dziadoszyców. Położona na granicy mieszkowego i chrobrowego państwa osada oraz warowna strażnica strzegła nie tylko tej granicy, lecz jednocześnie przeprawy przez Bóbr. Jak dowodzi wspomniana powyżej cesarska pielgrzymka z Włoch do Gniezna, przez Iławę wiódł prastary szlak komunikacyjny. W miejscowości wzniesiono też jeden z najstarszych reliktów chrześcijaństwa, a mianowicie romański kościół św. Andrzeja. I jak chce lokalne podanie, zbudowano go na wzgórzu, na którym czczono wcześniej pogańskiego bożka o imieniu Flins. Tak więc z punktu widzenia historii początków polskiej państwowości i rozwoju chrześcijaństwa na ziemiach polskich to miejsce szczególne.

​

Iława dzięki pobliskim złożom rudy darniowej żelaza i położeniu nad rzeką przez wieki była ośrodkiem metalurgii. Wielka huta z emaliernią i fabryka maszyn zatrudniała robotników z całej okolicy. Produkowane w niej maszyny parowe z sygnaturką „Wilhelmshütte Eulau” trafiały m.in. do śląskich kopalni, a nawet do krajów afrykańskich. Na przełomie XIX/XX wieku była to najzamożniejsza wieś w dawnym powiecie szprotawskim. Do huty prowadziła bocznica kolejowa, we wsi działała jeszcze fabryka papieru, poczta, elektrownia wodna, szkoła zawodowa utrzymywana przez hutę, a także ekskluzywne lokale taneczno-rozrywkowe, w tym kręgielnia. Można by powiedzieć, że bardziej z zadatkami na miasto. Tak się jednak nie stało, wieś mimo protestów została w 1925 roku włączona do graniczącego z nią miasta Szprotawa.

​

Jednakże odrębność obecnej dzielnicy od starego miasta można dostrzec gołym okiem nawet dziś, przede wszystkim w rozplanowaniu przestrzennym i odmiennej architekturze.

W ostatnim czasie utarło się przekonanie wśród mieszkańców Iławy, że to dzielnica zapomniana i zaniedbana. I dużo w tym prawdy. Gdy w 1999 roku upadała huta, pojawił się ogromny problem bezrobocia i związanego z nim niedostatku. W efekcie rozebrano bocznicę, zamknięto miejscowe przedszkole, ośrodek zdrowia, dom kultury, hotel robotniczy. Nie działa też już piekarnia i supersam PSS. To naprawdę duże straty. Dla Iławy nastała zupełnie nowa i zaskakująca rzeczywistość. Rozciągniętej na kilometry dzielnicy trudno rozwijać się pod bokiem starego miasta. Mimo iż dostrzeżono swoistą degradację Sowin, to nikt nie zwrócił dotąd uwagi, że podstawą jej rewitalizacji jest spojrzenie przez pryzmat wykształconej dawniej odrębności. Dlatego jak napisano w tytule, Iława powinna posiadać niezależną od Szprotawy koncepcję rewitalizacji, a także promocji. Dzięki odrębnemu spojrzeniu jest szansa, by na zasłużonym piedestale z powrotem stanęły jeszcze w części zachowane, lecz zapomniane i zepchnięte niemal w zupełny cień miejscowe walory kulturowe. Nie sugerujemy odłączenia od miasta i powrotu do organizmu wiejskiego, lecz akcentowanie i podkreślanie już wielokrotnie wspomnianej naturalnie przecież wykształconej odrębności. Wtedy pewne osoby lub grupy w społeczeństwie identyfikują się z miejscem zamieszkania i przypisanymi mu walorami, wtedy aktywizują się do działania.

 

Iława powinna zostać Iławą

Nie ulega żadnej wątpliwości, że na szczęście zachowaną perłą dzielnicy jest romański kościół św. Andrzeja wraz z całą otoczką historyczną, dawną słowiańską osadą Dziadoszyców, warownią Chrobrego i miejscem ważnego spotkania europejskich władców. Być może jeszcze stanowiskiem dawnego kultu pogańskiego.

Nie możemy niestety nawiązać już do tradycji hutniczych, bo kompleks w zasadzie wyburzono. Ale zachował się za to przy nim zabytkowy park nadbobrzański z cennym przyrodniczo starorzeczem, którego dodatkową atrakcję stanowią katalogowe schrony przeciwlotnicze z okresu II wojny światowej. Ważnym sprzymierzeńcem turystyki jest wybudowana niedawno ścieżka rowerowa łącząca Iławę (Szprotawę) z Małomicami i Borami Dolnośląskimi. Nie bez znaczenia może okazać się rozcinająca dzielnicę rzeka Bóbr jako szlak kajakowy i obszar prawnie chronionego krajobrazu, a także pobliski użytek ekologiczny „Sowie Bagno”. Przez Iławę przebiega ponadto oznakowany szlak turystyczny PTTK (zielony).

​

Rewitalizacja dzielnicy powinna zacząć się od świadomości mieszkańców, a potem od wdrażania konkretnych namacalnych rozwiązań, zgłoszonych przez mieszkańców, sympatyków okolicy i specjalistów.

W późniejszym artykule autorzy zaprezentują własne jak też zebrane od mieszkańców propozycje działań rewitalizacyjnych. Niech to będzie początek odnowy Iławy i przywrócenia jej należnej pozycji w regionie.

​

Praca autorska Janiny Matkowskiej (szef GiPPL Grupa "Iława") i Macieja Boryny (przedstawiciel GiPPL).

Wykorzystanie fragmentów lub całości wyłącznie za zgodą autorów pracy.