BORY DOLNOŚLĄSKIE

W 2019 roku położone w północnej części Borów Dolnośląskich Małomice będą świętować 50. jubileusz uzyskania praw miejskich. Jednakże dzieje tej miejscowości sięgają znacznie dalej. Osada miała znaczenie jako ośrodek metalurgii żelaza, bazujący na rodzimej rudzie darniowej pozyskiwanej z bagiennych obszarów borów. Tu nawet woda w potokach ma rdzawe zabarwienie, ale nie jest szkodliwa dla ludzi i zwierząt.

 

Oficjalnie najstarsza nazwa Małomic pojawia się w dokumencie z 1329 roku jako Villa Malnicz, która wchodziła w tamtym czasie w skład dystryktu szprotawskiego i stanowiła obszar nadgraniczny księstwa głogowskiego. W kwestii etymologii nazwy wsi różni badacze sugerowali jej pochodzenie od przymiotnika „mała” bądź od tajemniczego rycerza Małynicza, choć ten w zachowanych dokumentach nigdy występował jako jej właściciel. W 2008 roku w mojej pracy pt. „Małomice na rubieży Borów Dolnośląskich” zaproponowałem, iż nazwa osady może wywodzić się od młyna (dawniej mielnik, mielarnia, mielak lub mielacz), który w Małomicach od wieków funkcjonował nad rzeką Bóbr.

 

Niedawno wertując dokumenty klasztoru magdalenek w Szprotawie natknąłem się na ciekawy dla naszych rozważań dokument. Mianowicie w 1318 roku biskup Henryk potwierdza, że niejaki Tizco von Heslech rozporządził dla klasztoru młyn na rubieży Iławy, tj. przy drodze z Iławy do Żagania. Ta z pozoru zwykła wzmianka może mieć istotne znaczenie dla badań początków Małomic.

 

Iława – obecnie zachodnia dzielnica Szprotawy jest jedną z najstarszych źródłowo poświadczonych miejscowości w całym regionie. W 1000 roku władca polski Bolesław Chrobry gościł w niej pielgrzymującego do Gniezna cesarza niemieckiego Ottona III. W XIII wieku wzniesiono tu również jedną z najstarszych świątyń chrześcijańskich, tj. romański kościół św. Andrzeja, będący siedzibą parafii.

 

W XIII i XIV wieku na Dolny Śląsk przybyły rzesze niemieckich kolonistów zakładając swoje miasta i wsie. Wtedy powstało miasto Szprotawa na wschodnich obrzeżach Iławy, w zapleczu polskiego osiedla. Okres kolonizacji charakteryzowało powstawanie w pewnej odległości od centralnych ośrodków osadniczych także wielu folwarków i kolonii o różnej funkcji gospodarczej. Uzasadnioną jest hipoteza, że Małomice mogły być zachodnią kolonią-folwarkiem dawnej Iławy, gdzie usytuowano młyn. Zresztą skoro w samej Iławie funkcjonował już młyn na Bobrze, to następny mógł powstać dopiero w pewnej odległości od pierwszego. Z biegiem czasu wraz z rozwojem metalurgii żelaza jeden z miejscowych feudałów, być może von Nechern, dla ochrony swoich interesów w niepewnych czasach postanowił wznieść tu swoją warownię.

 

Małomickie osadnictwo historyczne skupione było nad Bobrem, tak jak to uwieczniają jeszcze XVII-wieczne ryciny Wernera, ukazujące na pierwszym planie małomicki młyn i pałac. Iława przez wieki pozostawała w ścisłych związkach z Małomicami. Stara droga z Iławy do Żagania wiodła prawym brzegiem Bobru i przechodziła w pobliżu małomickiego młyna. Śladów innego młyna na rogatkach Iławy przy drodze do Żagania nie znajdujemy. Stąd nie możemy wykluczyć, że pierwsza wzmianka o Małomicach, a dokładnie o tutejszym młynie pochodzi z 1318 roku, kiedy zapisano go klasztorowi magdalenek.

 

© Maciej Boryna 2018

 

 

Baier C., Geschichte der Stadtpfarrkirche… zu Sprottau, Sprottau 1905

Boryna M., Małomice na rubieży Borów Dolnośląskich, Małomice 2008

Brűckner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927

 

Ilustracje: F.B.Werner: Małomice w 1. poł. XVIII wieku