BORY DOLNOŚLĄSKIE

WAŁY ŚLĄSKIE - Kochaj albo rzuć

 

Legendarne Wały Śląskie - najdłuższy zabytek archeologiczny w Polsce, przez 200 lat spędzały sen z oczu badaczy. Wtedy lepiej pasowało do nich - "Na nas nie ma mocnych" - bo nikt nie potrafił odpowiedzieć na pytania kto, kiedy i po co wzniósł ziemnego giganta. Wały Śląskie to hobby i przygoda nie na jeden sezon, lecz na lata. Początkowo trudno jest wgryźć się w temat, ale kto raz zasmakował, zaraził się na zawsze. Wspaniałe plenery fotogarficzne, wędrówki przez lasy i bagna, śródleśne stawy, rezerwaty, pomniki przyrody, ruiny zamków, nieistniejące wsie, relikty dawnej sztuki granicznej, wygodne trasy rowerowe. Na każdy weekend inny odcinek, inna okolica.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wyniki prac Macieja Boryny nad Wałami Śląskimi mają charakter przełomowy. W polskiej powojennej literaturze tematu większość badaczy i autorów zgodziła się na wczesnośredniowieczną metrykę najdłuższego w kraju ziemnego zabytku archeologicznego, nadając mu nazwę Wały Chrobrego i widząc w nim umocnienia wojenne skierowane przeciwko Niemcom. Dotychczas ferowana teoria miała jedną istotną wadę, a mianowicie brak jakichkolwiek dowodów.

 

Według Boryny, usilne emocjonalne obstawanie za niczym niepodpartymi propatriotycznymi teoriami wprowadzało zamęt i skutecznie utrudniało rozszyfrowanie chronologii i funkcji zabytku. W pierwszych latach badań i Boryna nie wiedział, komu przyporządkować budowę artefaktu. Z tego samego powodu – brak dowodów. Jak to nierzadko bywa, upór i szczęśliwy przypadek ukierunkowały badania na zupełnie inne tory. W 2006 roku podczas przeglądu wałów w lesie pod Szprotawą pozyskuje z wykopu pod sadzonki usytuowanym dokładnie w wałach trzy fragmenty ceramiki.

 

Znalezisko okaże się sensacyjne, ale dopiero za jakiś czas. Wyniki badań ceramiki wskazywały na XIV/XV wiek. Boryna jednak ostrożnie nie traktuje tego jako dowodu koronnego, ale podejmuje w badaniach zupełnie inny trop. Odtąd poszukuje dowodów na zagadnienie genezy wałów w innym okresie historycznym, tj. w późnym średniowieczu. To był „strzał w dziesiątkę”. Okazało się, że archiwalne dokumenty traktują o budowie wałów i ich roli począwszy od XIV wieku, należało jedynie do nich dotrzeć i je prawidłowo zinterpretować. Wały Śląskie według niego to zapora graniczna Księstwa Głogowskiego jakich wtedy wiele, wznoszona w XIV/XV wieku. Boryna mając już w rękach klucz, odkrywa pozostałości nieznanych dotąd odcinków zabytku oraz natrafia na coś zupełnie nowego – Wały Bytomskie. Przy okazji rozwiewa mgłę wiszącą nad równie tajemniczymi Wałami Łużyckimi.

 

Dzięki odkryciom Boryny, wały dają nam szeroki wgląd w organizację państwowości na Śląsku w okresie pokolonizacyjnym. Odzwierciedlają stosunki graniczne, gospodarcze i komunikacyjne między księstwami śląskimi, począwszy od późnego średniowiecza. Uzasadniają charakter i lokalizację dawnych siedzib rycerskich. Są także jednym z elementów późnośredniowiecznej sztuki militarnej. Dowodzą stanu ówczesnej znajomości topografii terenu, będąc równocześnie reliktem sztuki geodezyjnej. Są jednym z najcenniejszych obiektów śląskiego dziedzictwa kulturowego.