top of page

STAROŻYTNI BOBRZANIE

Archeologiczny skansen nad rozlewiskiem

Bobrzanie (skansen archeologiczny), Szprotawa
Maciej Boryna, Muzeum Ziemi Szprotawskiej

Fot. Przedpole Grodu Chrobry w Parku Słowiańskim w Szprotawie, stanowisko archeologiczne.

Archeologia i dokumenty nie pozostawiają wątpliwości. Szprotawa zrodziła się ze starożytnych kultur zamieszkujących brzegi i wyspy nieistniejącego już dziś jeziora – rozlewiska rzeki Bóbr. Z jednej strony wodne otoczenie zapewniało naturalną ochronę i pożywienie, ale raczej nie to przesądzało o randze lokalizacji. W obszarze Szprotawy krzyżowały się znaczące szlaki komunikacyjne, stwarzające warunki do rozwoju handlu i nadto wymagające zorganizowanych przepraw przez rzekę. Tenże basen Bobru to była pierwsza enklawa cywilizacji po wyjściu przez dzikie słabo tudzież wcale zaludnione połacie Borów Dolnośląskich. Nie znamy jeszcze dokładnie, od jak dawna rozwijała się tutejsza metalurgia żelaza, oparta o rodzime złoża rudy darniowej, ale jej znaczenie dla lokalnej gospodarki było niepodważalne.

Największe skupisko znanych stanowisk występuje na południowym nabrzeżu dawnego rozlewiska, tj. w obszarze Iława-Polkowiczki-Komarowo-Puszczyków, tj. około 20 osad i cmentarzysk. Ludzie zamieszkiwali tę przestrzeń w każdej epoce, tj. kamienia, brązu, żelaza, okresie wpływów rzymskich, wczesnym średniowieczu… Ludy te z racji usytuowania osadnictwa możemy nazwać Bobrzanami.

Źródłowo obszar Szprotawy zostaje poświadczony w 1000 roku w kontekście miejscowości ILVA, obecnie dzielnicy Szprotawy, przynależnej wtedy do słowiańskiego okręgu Dziadoszyców. Chociaż sami Dziadoszyce pojawiają się w annałach już w połowie IX wieku. Tu polski władca Bolesław Chrobry ugościł cesarza niemieckiego Ottona III pielgrzymującego z orszakiem z Rzymu przez Iławę do Gniezna. Zapis ten przemawia za istnieniem jakiejś drogi przez Iławę, funkcjonującej w systemie ówczesnej komunikacji kontynentalnej, zdolnej do pomieszczenia orszaku. Iława okazała się też miejscem godnym podjęcia przez Chrobrego największego władcy chrześcijańskiej Europy.

Bobrzanie (skansen archeologiczny), obręb Szprotawa

Fot. Południowa część dawnego jeziora - rozlewiska Bobru

Badania Muzeum Ziemi Szprotawskiej wykazały, że średniowieczna Iława była osadą rozciągniętą równolegle do biegu rzeki Bóbr na długości około 4 km. To z niej w XIII wieku wykrojono grunt dla zachodnich kolonistów pod budowę miasta.

 

Mimo upływu wielu wieków, zachowały się ślady niektórych obiektów archeologicznych, o których jak na złość ciągle mało wiemy. Największy z nich to dawna wyspa – olbrzymi ostaniec erozyjny ze śladami działalności człowieka, znany jako Gród Chrobry. Niemcy na jakiejś podstawie uznali go za relikt z początków kształtowania się państwowości polskiej. Zaś dr Felix Matuszkiewicz z nieznanych powodów domagał się od muzeum śląskiego pilnych wykopalisk archeologicznych. Natomiast archeolog Mariusz Łesiuk w latach 2008-2009 w ramach prac sondażowo-ratowniczych pod patronatem Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk Oddział we Wrocławiu odnalazł na nim fragmenty naczyń datowanych na XII wiek i srebrny denar krzyżowy wybity po 1075 roku, jak również pozostałości osadnictwa sprzed 2200-2500 lat !

Bobrzanie. Wykopaliska PAN na Grodzie Chrobry w Szprotawie

Fot. Prace archeologiczne na Grodzie Chrobry w Szprotawie pod patronatem IAiE PAN we Wrocławiu

Kolejny zachowany obiekt to tzw. Kuźnia, podobnie dawna wyspa, choć malutka, oddalona kilkaset metrów od Grodu Chrobry. Znajdywano na niej bliżej nieokreślone fragmenty naczyń i metaliczne bryły.

Trzeci obiekt ziemny, umownie nazwany „Polkowiczki 2”, przylega do tejże miejscowości. Na niemieckiej mapie z lat 30. ubiegłego wieku jest oznaczony skrótem „K.D.”, co oznacza „Kulturgeschichtliche Denkmäler”, po polsku „historyczne zabytki kulturowe”, choć dotąd nie udało się dotrzeć do wyników badań lub szerszych informacji.

Dawne założenie grodowe przypomina wzgórze, na którym usytuowany jest jeden z najstarszych w regionie kościołów. To romańska świątynia z początków XIII wieku. Matuszkiewicz twierdzi, że obok niej przez setki lat wiódł bród przez rzekę Bóbr, co zresztą znajduje odzwierciedlenie na mapie Reglera z XVIII wieku. A na wyspie przy ul. Zamkowej lokował założenie obronne, opisywane na początku XIX wieku przez Worbsa, zresztą według wspomnianej mapy z XVIII wieku rzeczywiście stała tam budowla rezydencjonalna.

Wyspą tak wielką, że aż niezauważalną jest obszar wzdłuż ul. Sobieskiego, tj. od skrzyżowania z ul. Żagańską do skrzyżowania z ul. Poniatowskiego. 

Bobrzanie. Obiekty kulturowe w rozlewisku Bobru.

Fot. Fragment niem. Messtischblatt arkusz Sprottau, z naniesionymi obiektami kulturowymi

Według autorów Wikipedii, w odniesieniu do okresu wczesnośredniowiecznego "Badania archeologiczne potwierdziły istnienie większego skupiska osadniczego między Szprotawą a Nowogrodem Bobrzańskim, zajmowało ono obszar 350–400 km². W tym rejonie większość badaczy sytuuje właśnie siedziby Bobrzan. Zatem Ilua (Iława) wspomniana w kronice Thietmara byłaby stołecznym grodem Bobrzan i wokół niego koncentrowałoby się osadnictwo tego plemienia". Oczywiście jeśli i kiedy Bobrzanie stanowili jakiś odrębny twór polityczny.

Zainteresowani w razie problemów z dotarciem do opisywanych obiektów mogą skorzystać z pomocy przewodników Towarzystwa Bory Dolnośląskie. Co prawda nie stanowi żadnego problemu dotarcie do Grodu Chrobry, ale już dojście do obiektu Kuźnia ostatnio jest utrudnione wskutek działalności bobrów (podtopienia ścieżki). Stąd należy zachować szczególną ostrożność i pamiętać, że zwiedzamy obiekty na własną odpowiedzialność. Poniżej podajemy link do proponowanej trasy wędrówki uwzględniającej te najbardziej wyeksponowane w terenie formy.

Link do trasy Starożytni Bobrzanie w Parku Słowiańskim

Opracowanie:

Maciej Boryna

Muzeum Ziemi Szprotawskiej

im. F.Matuszkiewicza

 

Źródła:

  1. J.G.Worbs, Geschichte des Herzothums Sagan, 1795

  2. Silesia, Museum für schlesische Vaterlandskunde, 1841

  3. Zeitschrift für Ethnologie, tom 6, 1869

  4. K.Linder, Das Wichtigste über den Kreis Sprottau, 1905

  5. Felix Matuszkiewicz, Geschichte der Stadt Sprottau, 1908

  6. Gloger, Beträge zur Heimtkunde des Kreises Sprottau, 2. Heft, 1925

  7. Altschlesische Blätter, Nr. 5, 1928

  8. Altschlesische Blätter, Nr. 2, 1932

  9. Maciej Boryna, Sensacje Ziemi Szprotawskiej, 2000

  10. Maciej Boryna, Tajemnice Szprotawy i okolic, 2001

  11. Maciej Boryna, Krzysztofa Danielkowska, Felix Matuszkiewicz ze Szprotawy, 2012

  12. Mariusz Łesiuk, Sprawozdanie i opracowanie ratowniczo-rozpoznawczych prac archeologicznych na terenie obiektu naziemnego Gród Chrobry w Szprotawie, pow. Żagański, woj. Lubuskie, 2009

  13. Karta AZP nr Szprotawa 18 (AZP 70-14/58)

  14. Maciej Boryna, Piramida pod Szprotawą, 2021

  15. Maciej Boryna, Odkrycia archeologiczne w Parku Słowiańskim, 2020

  16. Maciej Boryna, Bobrzanie mogli żyć na ziemi szprotawskiej, 2020

  17. Regler i Wrede, mapy okolic Szprotawy z XVIII wieku

265312277_344191290851026_8711542056143302269_n.jpg

Fot. Fragmenty ceramiki, jaka m.in. była znajdywana na obiektach archeologicznych bobrzańskiego skansenu w Szprotawie (wycinek Dwutygodnika Szprotawskiego z lat 90. XX w.)

bottom of page