top of page

Ylavia Slavica

Czyli Szprotawa stolica słowiańskich Dziadoszyców

Maciej Boryna, Muzum Ziemi Szprotawskiej
Oficjalna flaga Iławy

Polski książę Bolesław Chrobry witając i wystawnie goszcząc w 1000 roku cesarza niemieckiego Ottona III w Krainie Dziadoszyców w osadzie o nazwie Iława, nadał jej doniosłą rangę historyczną. To jedyna przywołana w źródłach miejscowość identyfikowana z wczesnośredniowiecznym słowiańskim plemieniem Dziadoszyców, wzmiankowanym od połowy IX wieku.


Iława była wtedy nadgranicznym ośrodkiem państwa Chrobrego, założonym przy przeprawie przez Bóbr, i leżała na trasie pielgrzymki Ottona III z Włoch do Gniezna. Nakreślone przez archeologów skupione w pobliżu Iławy osadnictwo z epoki brązu i żelaza oraz okresu wpływów rzymskich dowodzi, że miejscowość ma tradycje sięgające starożytności.

Wybór Iławy przez pragnącego zaimponować cesarzowi Chrobrego nie mógł być przypadkowy. A wspomnieć należy, że działo się to w podniosłej atmosferze słynnego Zjazdu Gnieźnieńskiego i jego pozytywnych konsekwencji dla Polski.
Wiele wskazuje na to, że Iława mogła wtedy stanowić prężny ośrodek górnictwa i metalurgii żelaza oparty na bazie rodzimych bogatych złóż rudy darniowej. To był w owych czasach najcenniejszy, dochodowy i strategiczny minerał. A to z kolei przyciągało osadników i przyczyniało się do rozwoju osady.

Zwróćmy uwagę, że w Iławie powstała jedna z najstarszych w regionie murowanych świątyń chrześcijańskich, tj. romański kościół pod wezwaniem św. Andrzeja, co wybitnie świadczyło o wysokim statusie miejscowości. Ozdobą świątyni jest m.in. monumentalna kamienna chrzcielnica, również o romańskim rodowodzie.

Romański kościół w Iławie na dawny wzgórzu kultu pogańskiego

Ale jak donosi podanie, kościół wzniesiono na wzgórzu związanym wcześniej ze słowiańskimi praktykami religijnymi. Jak przypuszcza śląski historyk, dr Feliks Matuszkiewicz, mogło to być miejsce kultu pogańskiego bożka o imieniu Flins, który wedle starego podania miał tu być gorliwie czczony. Muzeum historii śląska w publikacji z 1841 roku powoływało się na informację, jakoby nawet według wielu kronikarzy w okolicy Szprotawy czczono właśnie Flinsa. Inne podanie wskazuje również na tajemnicze wzgórze w pobliskim Parku Słowiańskim, zwane obecnie Grodem Chrobry, które miało być miejscem składania ofiar. Na tymże grodzie archeolog Mariusz Łesiuk wydobył m.in. monetę z XI wieku.

 

Na dowód słowiańskiego rodowodu i charakteru Iławy w 1314 roku zostaje wzmiankowana Ylavia Slavica (Iława Słowiańska) i to w czasach „szalejącej” kolonizacji niemieckiej. I była to wtedy jedna z dwóch znanych części miejscowości, obok Ylavia magna (Iławy wielkiej), co tylko potwierdza nasze przypuszczenia o rozległym zasięgu miejscowości. Jak wynika z badań Muzeum Ziemi Szprotawskiej, zasięg terytorialny Iławy był olbrzymi, na osi wschód-zachód rozciągał się na kilka kilometrów. To pod bokiem Iławy założono późniejsze miasto Szprotawa, Małomice i inne. Niewykluczone, że na bazie starych iławskich kolonii.

Gród Chrobry w Szprotawie, legendarne wzgórze fiarne

Pikanterii całemu tematowi dodają rewelacje lekarza Joachima Cureusa z Kożuchowa, autora dziejów Śląska. Napisał on w XVI wieku, iż Szprotawa musi być bardzo stara, ponieważ na okolicznych polach widać zachowane świątynie pogańskie. Nie wiemy, co do dokładnie widział Cureus, ale były to obiekty zauważalne, występujące w liczbie mnogiej i przypisywane praktykom pogańskim, mimo iż od wprowadzania chrześcijaństwa na tych ziemiach minęło ponad 500 lat ! Badacze przypuszczają, że Cureus mógł widzieć np. kamienne ołtarze ofiarne albo kamienne kręgi.

W nawiązaniu do tej tradycji Zespół ds. Rewitalizacji Turystycznej Gminy Szprotawa zaproponował rekonstrukcję kamiennego kręgu, którą wykonano w 2019 r. na historycznej polanie w "Parku Słowiańskim" w Szprotawie. Za wyborem niniejszej lokalizacji przemawia wspomniane wyżej nawiązanie do podania o wzgórzu ofiarnym, tj. dzisiejszym Grodzie Chrobry, oddalonym od kamiennego kręgu jedynie paręset metrów. Po drodze natkniemy się na Pomnik "Bitwy w Lesie Dziadoszyców - 1 września 1015", odsłonięty w 2019 r. z inicjatywy Towarzystwa Bory Dolnośląskie.

W Parku Słowiańskim pozostaje jeszcze kilka niezbadanych stanowisk historycznych.

 

Warta odnotowania jest cykliczna impreza w klimacie średniowiecznym pn. "Chrobry wita Ottona", organizowana przez stowarzyszenie Gmina i Powiat Przyjazne Ludziom. A sympatycy całej tradycji założyli grupę społecznościową "Państwo Dziadoszyców".

Kamienny krąg, Park Słowiański Szprotawa
Kamienny krąg na polanie Parku Słowiańskiego w Szprotawie
Bitwa w Lesie Dziadoszyców, Park Słowiański Szprotawa
Pomnik Bitwy w Lesie Dziadoszyców w Parku Słowiańskim w Szprotawie
Chrobry wita Ottona III w Iławie (Szprotawa)
Impreza CHROBRY WITA OTTONA III w IŁAWIE

Maciej Boryna

Towarzystwo Bory Dolnośląskie/

Muzeum Ziemi Szprotawskiej

2019

bottom of page